
SËMUNDJET E ZEMRËS

Çfarë është parandalimi dhe për çfarë shërben ai?
Rrezatimi është një çështje e rëndësishme e shëndetit publik dhe nënkupton emetimin e energjisë si valë elektromagnetike ose grimca nënatomike në lëvizje.
Sot, burimet më të zakonshme artificiale të ekspozimit të njeriut ndaj rrezatimit janë makinat me rreze X dhe radiofarmaceutikët që përdoren për diagnostikim ose radioterapi dhe pajisje të tjera mjekësore.
Rrezatimi mund të jetë dhe natyror vjen nga shumë materiale radioaktive natyrore që gjenden në tokë, ujë, ajër dhe në trup. Çdo ditë, njerëzit thithin dhe gëlltisin forma të rrezatimit nga ajri, ushqimi dhe uji.
Ekspozimi ndaj rrezatimit mund të rezultojë nga burime natyrore (p.sh. radoni në shtëpi), situata të planifikuara (mjekësore, profesionale) ose aksidentale. Ekspozimi mund të jetë i jashtëm (me ose pa kontaminim të lëkurës, flokëve, rrobave), i brendshëm (thithje përmes frymëmarrjes, gëlltitje ose nëpërmjet një plage të kontaminuar) ose një kombinim i të dyjave.
Çfarë ndodh me shëndetin tonë nëse ekspozohemi ndaj rrezatimit?
Ekspozimi i tepërt ndaj rrezatimit mund të dëmtojë indet dhe organet e gjalla, në varësi të sasisë së rrezatimit të marrë (d.m.th. dozës).
- Shkalla e dëmtimit të mundshëm varet nga disa faktorë, duke përfshirë:
- lloji i rrezatimit;
- ndjeshmëria e indeve dhe organeve të prekura
- rrugën dhe kohëzgjatjen e ekspozimit
- izotopet radioaktive të përfshira
- karakteristikat individuale të personit të ekspozuar (siç janë mosha, gjinia dhe gjendja themelore shëndetësore).
Rreziku i zhvillimit të efekteve negative shëndetësore varet nga doza e rrezatimit. Sa më e lartë të jetë doza, aq më i lartë është rreziku i efekteve anësore. Nëse doza e rrezatimit është e ulët ose jepet për një periudhë të gjatë kohore, rreziku është dukshëm më i ulët sepse dëmtimi i qelizave dhe molekulave do të riparohet nga trupi.
Efektet e ekspozimit akut ndaj rrezatimit
Në doza shumë të larta, rrezatimi mund të dëmtojë funksionimin e indeve dhe organeve dhe të prodhojë efekte akute si nauze dhe të vjella, skuqje të lëkurës, rënie të flokëve, sindromë akute të rrezatimit, lëndime lokale nga rrezatimi (të njohura edhe si djegie nga rrezatimi), apo edhe vdekje.
Në një emergjencë radiologjike ose bërthamore, punëtorët e objektit të prekur (p.sh. punëtorët e centralit bërthamor) janë në një rrezik më të madh për t’u ekspozuar ndaj dozave të rrezatimit mjaft të larta për të shkaktuar efekte akute. Megjithatë, popullata e përgjithshme nuk ka të ngjarë të ekspozohet ndaj dozave aq të larta për të shkaktuar efektet e përmendura më sipër.
Në rastin e një emergjence rrezatimi, njerëzit duhet të ndjekin informacionin nga autoritetet lokale dhe të respektojnë veprimet urgjente mbrojtëse për të reduktuar rrezikun e tyre të ekspozimit.
Efektet e ekspozimit afatgjatë
Ekspozimi i tepërt ndaj dozave të rrezatimit mund të rrisë rrezikun e zhvillimit afatgjatë të llojeve të caktuara të kancerit. Jodi radioaktiv mund të çlirohet gjatë emergjencave bërthamore, i cili nëse merret frymë ose gëlltitet, do të përqendrohet në gjëndrën tiroide dhe do të rrisë rrezikun e kancerit të tiroides tek të rinjtë (nga 0-18 vjeç). Pilulat e jodur kaliumit mund të administrohen, por kjo duhet të bëhet vetëm kur udhëzohet nga autoritetet lokale.