
Infeksionet nga meningokoku tek fëmijët

Aktiviteti fizik tek fëmijët dhe rekomandimet sipas moshës
Çfarë janë gurët në tëmth?
Gurët në tëmth (ose gurët e fshikëzës së tëmthit) janë depozita të ngurtësuara të lëngjeve tretëse që mund të formohen në fshikëzën e tëmthit. Fshikëza e tëmthit është një organ i vogël në formë dardhe, i vendosur në anën e djathtë të barkut, pikërisht nën mëlçi, i cili përmban një lëng tretës të quajtur lëng biliar. Lëngu biliar është i verdhë dhe përbëhet nga kolesteroli, uji, kripërat biliare, bilirubina dhe substanca të tjera.
Përmasat e gurëve të tëmthit variojnë nga ato shumë të vogla, sa një kokërr rëre, deri në madhësinë e një topi golfi. Disa njerëz zhvillojnë vetëm një gur në tëmth, ndërsa të tjerë mund të kenë shumë gurë njëkohësisht.
Simptomat
Simptomat e gurëve në tëmth shpesh quhen “atak i gurëve”, sepse ndodhin papritur. Zakonisht, një atak ndodh pas një vakti të pasur me yndyrë dhe mund të shfaqet gjatë natës.
Një atak tipik shkakton:
- Dhimbje të papritur dhe me intensitet të lartë në pjesën e sipërme të barkut, e cila zgjat nga disa minuta deri në disa orë;
- Dhimbje në shpinë, midis dy shpatullave;
- Dhimbje nën shpatullën e djathtë;
- Të përziera ose të vjella.
Shenja të tjera mund të përfshijnë: fryrje barku, intolerancë të përsëritur ndaj ushqimeve yndyrore, dhimbje në formë kolikash, gromësira, gazra dhe mostretje.
Simptomat e gurëve në tëmth mund të ngjasojnë me ato të sëmundjeve të tjera, si: ataku kardiak, apendiciti, ulçera, hernia hiatale, pankreatiti dhe hepatiti.
Shenjat që kërkojnë kujdes urgjent mjekësor përfshijnë:
- Dhimbje barku aq intensive saqë personi nuk mund të rrijë ulur ose të gjejë një pozicion të rehatshëm;
- Zverdhje të lëkurës dhe të bardhës së syve (verdhëzë);
- Temperaturë të lartë me ethe.
Shumë njerëz me gurë në tëmth nuk kanë simptoma. Këta individë quhen pacientë asimptomatikë, dhe gurët e tyre njihen si “gurë të heshtur”.
Nga se shkaktohen gurët në tëmth?
Aktualisht, nuk është plotësisht e qartë pse formohen gurët në tëmth. Shkencëtarët besojnë se ato zhvillohen kur bila (lëngu biliar) përmban shumë kolesterol, shumë bilirubinë ose kur fshikëza e tëmthit nuk zbrazet plotësisht për arsye të ndryshme.
Faktorët që ndikojnë në formimin e gurëve në tëmth përfshijnë:
- Obeziteti – është një faktor rreziku, veçanërisht tek gratë. Obeziteti mund të reduktojë sasinë e kripërave biliare në bilë, duke çuar në përqendrim më të lartë të kolesterolit. Gjithashtu, ai ndikon në uljen e aftësisë së fshikëzës së tëmthit për t’u zbrazur.
- Estrogjeni – një nivel i lartë i estrogjenit gjatë shtatzënisë, terapisë zëvendësuese me hormone ose përdorimit të kontraceptivëve oralë rrit përqendrimin e kolesterolit në bilë dhe ul lëvizshmërinë e fshikëzës së tëmthit, duke favorizuar formimin e gurëve.
- Etnia – nuk kemi të dhëna të sakta për popullatën shqiptare.
- Gjinia – gratë e moshës 20 deri në 60 vjeç kanë dy herë më shumë mundësi për të zhvilluar gurë në tëmth krahasuar me burrat.
- Mosha – personat mbi 60 vjeç kanë një rrezik më të lartë për të zhvilluar gurë në tëmth.
- Mjekimet për uljen e kolesterolit – medikamentet që reduktojnë kolesterolin në gjak rrisin sasinë e kolesterolit në bilë, duke rritur rrezikun e formimit të gurëve.
- Diabeti – njerëzit që vuajnë nga diabeti kanë nivele të larta të triglicerideve, të cilat rrisin rrezikun e formimit të gurëve në tëmth.
Si diagnostikohen gurët në tëmth?
- Ultratingujt (ekografia) – është metoda më e zakonshme dhe më efikase për identifikimin e gurëve në fshikëzën e tëmthit.
- CT (tomografia e kompjuterizuar) – përdoret në raste më të ndërlikuara për të vlerësuar më në detaje strukturën e organeve.
- Cholangiopancreatografia e endoskopisë retrograde (ERCP) – kjo metodë përdoret si për diagnostikim ashtu edhe për trajtimin e gurëve që mund të bllokojnë kanalet biliare.
- Teste laboratorike të gjakut – ndihmojnë në identifikimin e shenjave të infeksionit, bllokimit të kanaleve biliare, pankreatitit ose verdhëzës.
Trajtimi
- Kirurgjia – trajtimi më i zakonshëm është heqja e fshikëzës së tëmthit, zakonisht përmes një procedure laparoskopike, e cila është minimisht invazive.
- Terapia me ilaçe – në disa raste, mund të përdoren ilaçe që ndihmojnë në shpërbërjen e gurëve (p.sh., acid ursodeoksikolik), por kjo metodë është efektive vetëm për gurët e vegjël dhe nuk garanton që ata të mos riformohen.
- Trajtimi i komplikacioneve – në rastet e infeksionit të fshikëzës së tëmthit (kolecistit), mund të nevojiten antibiotikë dhe ndonjëherë ndërhyrje kirurgjikale urgjente.
Fjalë kyçe: kolesterol, laparoskopia, ERCP, kolecistit, kolika, bila, bilirubina, acid ursodeoksikolik.